زنجيره ارزش يکي از مواردي است که سال‌ها در اقتصاد جهاني و ادبيات بازارها رايج شده و از آن به‌عنوان يک رويکرد جذاب براي رشد صنعتي و تقويت اشتغال‌زايي ياد مي‌شود. در کشور ما نيز صنايع بزرگ بالادستي همچون محصولات نفتي و پتروشيمي، فلزات و فولاد از اين چارچوب تبعيت مي‌کنند آن‌هم در شرايطي که زنجيره ارزش و تکميل زنجيره توليد در صنعت پتروشيمي بيش از ساير صنايع از جذابيت‌هاي اقتصادي برخوردار است. توجه به توسعه صنايع تکميلي در صنعت پتروشيمي با توجه به بازارهاي مصرف در کشورهاي همسايه و امکان صادرات محصولات مختلف به اقصي‌نقاط جهان از مواردي است که نمي‌توان در مورد آن بي‌تفاوت بود.
جاي خالي نوآوري در زنجيره ارزش
در سال‌هاي اخير بارها و بارها به اهميت زنجيره ارزش در صنعت پتروشيمي و توجه به صنايع تکميلي پلاستيک و محصولات شيميايي، مواد اوليه پيشرفته‌تر، محصولات مياني و افزودني‌ها و حتي توليد کودهاي پيشرفته اشاره کرديم و هنوز هم بايد اهميت و ارزش‌آفريني آن را براي فعالان اقتصادي و تصميم‌سازان صنعتي در کشور گوشزد کرد. البته اين حوزه‌هاي سرمايه‌گذاري به خودي خود اما و اگرها و مشکلات بسياري را در بر دارند اما ميانبر موفقيت در اين صنايع توجه به نوآوري و استفاده از شرکت‌هاي دانش‌بنياني است که مي‌توانند سرعت رشد در اين حوزه مهم را افزايش دهند.
دکتر سعيد ترکمان رئيس هيات‌مديره انجمن ملي پليمر ايران ضمن اشاره به محدوديت‌هاي آماري موجود در صنعت پليمر و پلاستيک ايران عنوان کرد: هم‌اکنون تعداد پروانه‌هاي ثبت شده در فاز توليد انواع مصنوعات پليمري در کشور رقمي نزديک به ۸ هزار و ۸۰۰واحد است آن‌هم در شرايطي که برآورد‌ها از فعاليت نزديک به ۱۰ هزار واحد صنفي (توليدي) در اين حوزه مهم کالايي حکايت دارد. در برابر اين آمارها شاهد هستيم که در سامانه بهين‌ياب که به‌منظور رصد فعاليت‌ها و حمايت‌هاي جانبي از اين صنعت ايجاد شده؛ اطلاعات نزديک به ۲هزار و ۸۰۰ واحد به ثبت رسيده است. از سوي ديگر بنا بر آمار منتشر شده براساس مجوزهاي اعطايي؛ ظرفيت توليد در صنايع تکميلي صنعت پتروشيمي بايد رقمي نزديک به ۱۵ ميليون تن در سال باشد ولي براساس آمارهاي موجود ميزان معاملات پليمرها در بورس‌کالا حداکثر نزديک به ۶/ ۳ ميليون تن بوده است.
موارد فوق همگي نشان‌دهنده آن است که به‌روزرساني آمارها يک نياز مهم در صنعت پليمرها به‌شمار مي‌رود آن هم در شرايطي که مي‌توان عنوان کرد نزديک به ۴ برابر توليد واقعي در کشور، ظرفيت نصب‌شده بلااستفاده وجود دارد يا مجوز آغاز فعاليت دريافت کرده‌اند. ترکمان در ادامه صحبت‌هاي خود به ظرفيت‌هاي توليدي پليمرها در صنايع بزرگ بالادستي اشاره و عنوان کرد: هم‌اکنون ظرفيت اسمي توليد در صنايع بالادستي پليمري رقمي نزديک به ۲/ ۸ ميليون تن است آن‌هم در شرايطي که ميزان واقعي حجم توليد ۸/ ۷ ميليون تن محاسبه مي‌شود. درخصوص فروش در بورس‌کالا نيز همان‌گونه که عنوان شد رقمي نزديک به ۶/ ۳ ميليون تن در بهترين شرايط آن ارزيابي شده که به معني وجود ظرفيت مهمي براي تقويت حجم توليد در صنايع تکميلي پتروشيمي است. از سوي ديگر محاسبات موجود نشان مي‌دهد که نزديک به ۴ درصد توليد ناخالص داخلي در کشور به‌صورت مستقيم و غيرمستقيم در صنعت پلاستيک رقم مي‌خورد و اين نرخ توليد با احتساب اشتغال‌زايي گسترده آن در کنار بررسي‌هاي ميداني انجمن ملي پليمر ايران، نشان مي‌دهد که نزديک به ۵۰۰ هزار شغل به‌صورت مستقيم و غيرمستقيم به صنعت پلاستيک و پليمر در کشور وابسته است.
وي در ادامه به مقايسه صنعت پليمر ايران و ترکيه پرداخت و گفت: ميانگين سرمايه‌گذاري سالانه در صنعت پليمر ترکيه رقمي نزديک به ۳/ ۱ ميليارد دلار در سال است که بخش اعظم آن به تجهيزات و ماشين‌آلات باز مي‌گردد. البته اين نرخ در کشور ما ۳۰۰ ميليون دلار است که به وضوح نياز بيشتر به سرمايه‌گذاري‌ها را نشان مي‌دهد. اين درحالي است که اغلب شرکت‌هاي بزرگ پتروشيمي در کشور جزو ۵۰۰ شرکت برتر قرار دارند. تجميع موارد فوق مي‌تواند اين ذهنيت را برجسته سازد که تقويت شناخت مزيت‌هاي موجود در صنعت پتروشيمي و صنايع تکميلي آن مي‌تواند به‌عنوان يک سکوي پرتاب براي صنعت پليمر در کشور به‌شمار رود.
همچنين مهدي صادقي‌نيارکي، سرپرست معاونت امور صنايع وزارت صمت ضمن توجه به اهميت نوآوري در صنايع مختلف از بهبود رتبه ايران در طبقه‌بندي‌هاي جهاني خبر داد و عنوان کرد: شاخص نوآوري ايران در سال ۲۰۱۷ در رتبه ۷۵ در جهان قرار داشت که اين رقم در سال ۲۰۱۹ به ۶۱ ارتقا يافته و ايران در بين کشورهاي منا (خاورميانه و شمال آفريقا) در رتبه دوم قرار دارد. وي افزايش توليد ناخالص داخلي در کشورهاي مختلف را دليل مهمي براي رشد سرمايه‌گذاري‌ها در تحقيق و توسعه و نوآوري بيان کرد و عنوان داشت: با رشد اين بخش شاهد افزايش توليد ناخالص داخلي در کشورها هستيم. وي ميزان اشتغال‌زايي در صنايع تکميلي را ۷۸ برابر صنايع بالادستي پتروشيمي دانست و عنوان کرد: ارزش‌افزايي در صنايع ميان‌دستي محصولات پتروشيمي ۹/ ۱ برابر صنايع بالادستي است و اين رقم در صنايع پايين‌دستي ۱۵ برابر صنايع بالادستي ارزش افزوده دارد. در سال ۲۰۱۷ نيز ۳/ ۸ درصد از کل توليد ناخالص داخلي در جهان در زنجيره توليد صنايع پتروشيمي به‌دست آمده است.
وي در ادامه به راهکارهايي براي رونق توليد و تقويت زنجيره ارزش در صنايع پلاستيک و پليمر اشاره داشت و عنوان کرد: ارتقاي کارآمدي در سازوکارهاي حاکم بر زنجيره تامين و توليد محصولات پلاستيکي، توسعه فضاي توليد و تنوع در ترکيب توليدات پتروشيمي، تکميل طرح‌هاي بالادستي تامين‌کننده خوراک صنايع پلاستيک و پليمرها، تحريک تقاضا براي مواد (اوليه) و محصولات پلاستيکي و استفاده از ظرفيت بازارهاي صادراتي و در نهايت بهره‌مندي از ظرفيت شرکت‌هاي دانش‌بنيان در طراحي و توليد محصولات نوآورانه مواردي است که به رونق توليد با تکيه بر فناوري‌هاي نوين و نوآوري در صنعت پلاستيک و پليمرها منتهي خواهد شد. صادقي‌نيارکي همچنين درخصوص فعاليت‌هاي وزارت صمت در حوزه نوآوري عنوان کرد: تفاهم‌نامه‌هاي بسياري با ساير ارگان‌هاي ذي‌ربط منعقد شده يا در دست اقدام است که از آن‌جمله مي‌توان به انعقاد يک تفاهم همکاري با معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري در حوزه ماشين‌آلات اشاره کرد. هم‌اکنون به توليد ماشين‌آلات يا قطعات در داخل کشور نياز داريم و ساخت کارخانه را در دستور کار قرار داده‌ايم. هفته گذشته نيز تفاهم‌نامه مشابهي با جهاددانشگاهي منعقد شد. همچنين به‌منظور رونق توليد و استفاده بيشتر از ظرفيت‌هاي داخلي در ساخت ماشين‌آلات؛ ميزهاي ساخت داخل برگزار مي‌شود يعني با معرفي شرکت‌هاي دخيل به يکديگر، تلاش داريم تا حداکثر نياز واحدهاي صنعتي با محوريت ماشين‌آلات از توانمندي‌هاي داخلي تامين شود. وي در ادامه عنوان کرد: خروجي اين فعاليت‌ها تاکنون به ثبت ۲/ ۱ ميليارد يورو قرارداد ساخت داخلي منجر شده و واحدهاي صنعتي از اين مسير مورد حمايت جدي قرار گرفته‌اند و البته عقد قرارداد تضمين خريد نيز اجرايي شده است. وي به تلاش براي ايجاد محيط کسب‌وکار جديد و حمايت‌هاي تعرفه‌اي و همچنين توجه به نگاه ايده‌محور و هم‌افزايي ارکان مختلف صنعتي در کشور نيز اشاره داشت. موارد فوق در دومين همايش نوآوري در صنعت پلاستيک ايران مطرح شد و بسياري از کارشناسان اين حوزه به بررسي جوانب مختلف نوآوري در اين صنعت پرداختند.